Eski sosyalist ülkeler ve Türkiyede yoksulluk
Burak Öztornacı
Bir süre önce soL Portalda yayınlanan bir yazı bana lise yıllarımda aklıma takılan bir soruyu hatırlattı: Acaba çözülmüş bile olsa, bir dönem sosyalizmi yaşamış olan bir ülkede yaşasam daha iyi olur muydu? Gündelik hayat daha kolay olur muydu? Şüphesiz o zamanlar kendime bu soruyu sormamda biraz hayalci bir yan olduğu kadar, birazda mücadeleden kaçış isteği de vardı. Yani Sosyalizmin düzenliliği ile kurulmuş ülkeler, kentler, kapitalistleşse bile, insan hayatını kolaylaştırıcı unsurlar taşırlar, böylece insanlarda (tabi ki bende) biraz daha nefes alabiliriz herhalde diye düşünüyordum. Elbette büyüdük, kazın ayağının öyle olmadığını, Sosyalizmin çözülüşünden sonra o ülkelere neoliberalizmin acımasızca saldırdığını öğrendik. Reel Sosyalizmin insanlara sağladığı bütün maddi-manevi kazanımların tek tek yok edildiğini öğrendik. Ama yine de buradan, yaşadığım ülke ve kentten daha iyi olabilir miydi? Bu soru içimde, hayallerimde kaldı, yıllarca hep çocukça birkaç fikirden biri gibi geldi. Ama önceki gün yayınlanan o makaleden sonra, benim o çocukça sorumu tekrar ele alabilir miyim acaba diye bir hissiyatım doğdu. Tabi artık soruyu daha düzgün ifade ederek: Acaba Eski SSCB ülkeleri ile ezelden kapitalist kendi ülkemi karşılaştırsam, bir dönem sosyalizmi yaşamış ülkeler az da olsa avantajlı çıkarlar mı? Ya da iktisat dilinde: Geçiş ekonomileri ile Türkiyenin karşılaştırsak, sonuç ne olur?
Burada önümüze bir engel çıkıyor: Ülkeleri nasıl karşılaştıracağız? Kalkınmaları açısından mı, İnsani gelişmişlikleri açısından mı, vb İyi ama bu kavramlar bile zaten oldukça tartışmalı ve sorunlu kavramlar değil mi? Peki o zaman nasıl karşılaştırabilirim? Şüphesiz az ya da çok sorunlu pek çok yolu var bunun, ama bence en önemlisi ülkelerin yoksulluklarını ve yoksulluk şiddetlerini karşılaştırmak. Çünkü ne kadar Gelişmiş veya Kalkınmış olursa olsun, insani bir yaklaşım bence Yoksulları da hesaba katmalıdır. Ya da yoksullara bu ilgi solculuğumuzdan ileri geliyordur belki, kim bilir. Ancak yine de, her türlü sorununa karşın bu ülkeleri Yoksulluk düzeyleri ve yoksulluk şiddetleri bakımından karşılaştırmak okuyuculara hem bir fikir verebilir, hem de bilimsel literatür açısından yanlış olmaz. Zaten direk bu çerçevede olmasa da, benzer çerçevelerde yazılmış bilimsel makaleler de bulunmakta. O zaman lafı uzatmayalım ve bir karşılaştırma yapalım.
Çizelge: Seçilmiş Ülkelerde Çok Boyutlu Yoksulluk ve Yoksul Nüfus, Yoksulluk Yoğunluğu
Yukarıdaki çizelgede Eski SSCB ülkelerindeki (25 adet) ve Türkiyedeki yoksulluk değerleri gösterilmekte. Mevcut yoksulluk ölçüm yöntemlerinden en gelişkin olanı Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksine göre hesaplanmış değerler bunlar. Soldan 3. Sütunda gördüğünüz Değer kısmı bu endeksi ifade ediyor. Bu hesaba göre, eski SSCB ülkeleri ile Türkiyeyi karşılaştırırsak arada ciddi bir fark olduğunu görürüz. Eski SSCB ülkelerinden sadece birinde, Tacikistanda, yoksulluk Türkiyedekinden fazla. Yine bu ülkelerden sadece ikisindeki (Azerbaycan ve Estonya) yoksulluk Türkiyedekine yakın sayılabilir. Beş ülkeye dair ise herhangi bir veri bulunmamakta. Yani bir dönem sosyalizmi yaşamış, çözülüşü görmüş, üstünden ise yaklaşık 10 ila 15 yıl boyunca neoliberalizmin amansız saldırısına maruz kalmış bu ülkelerde, yoksulluk, hala Türkiyedeki boyutlar da bile değil. 19 Eski SSCB ülkesinde yoksulluk hala, açık ara farkla, Türkiyedekinden katbekat az.
Bu endeks olayı fazla mı karışık geldi. O zaman daha net bir şeye bakalım. Bu ülkelerdeki nüfusun ne kadarı yoksul? Bu hesaba göre sadece 2 eski sosyalist ülkede yoksulluk oranı Türkiyedekinden fazla. Estonya ve Tacikistan. Diğer ülkelerden ise sadece 1 tanesinde (Azerbaycan) yoksulluk Türkiyedeki orana yaklaşıyor. Geri kalan 17 ülkede yoksulların oranı, Türkiyeye kıyasla oldukça düşük. Ama asıl önemlisi bunlar değil. Bütün bu hesaplarda en can alıcı nokta Yoksulluk yoğunluğu ya da Yoksulluk şiddeti. Bir ülkede yoksulların oranı hesaplanabilir ancak bu hesaplanan oran tek başına bize yoksulların durumu ile ilgili bilgi vermez. Yani o ülkede kaç kişi yoksul biliriz ama bu yoksulların durumları nasıl bilemeyiz. Acaba çok mu yoksullar, açlık mı çekiyorlar, yoksa aslında çok az bir imkan sağlansa yoksulluktan kurtulabilecek durumdalar mı? Bu soruların cevabı için Yoksulluk yoğunluğu oranı hesaplanır. Yukarıdaki tabloda gördüğünüz gibi HİÇBİR ESKİ SOSYALİST ÜLKEDE YOKSULLUK, TÜRKİYEDEKİ KADAR YOĞUN VE ŞİDDETLİ DEĞİL. Sosyalizmin çözülüşünün üzerinden 10-15 yıl geçmesine rağmen, bütün neoliberal taarruzlara rağmen, liberallerin sabah-akşam eski sosyalist ülkeleri karalamalarının aksine hala o ülkelerde Yoksulluk, Türkiyedeki kadar yaygın ve yoğun değil.
Şüphesiz eski sosyalist ülkelerde pek çok sorun var. Yoksullukta bunlardan biri. Ancak en azından benim ülkemin vatandaşları, o ülkelere bakıpta, sosyalizmi değerlendirirken bir gerçeği göz önünde bulundurmalılar: Adilcevaz'ın nüfusu sekiz yüz doksan dörttür (kaymakamla birlikte), tanrıları bile yoktur, öyle yoksuldur ki insanları...3. Yani sosyalizmin ölüsü bile, kapitalizmden iyi. Böylece liseli yıllardan kalma bir soruma, kısmen de olsa, bir cevap bulmuş oldum. Tabi ki cevap o yıllarda umduğum gibi bir cevap değil. Ya da bu cevap o zamanlar çocuk aklımla umduğum sonuçlar doğurmuyor. Evet, sosyalizmin üstünde tepinilen kalıntıları bile insanlara belli avantajlar sağılıyor ancak bunlar bir kaçışa el vermiyor. Dünya üzerinde kapitalizmden kaçabileceğimiz Kurtarılmış bölgeler yok. Ne eski SSCB ülkeleri, ne de Küba. Kurtuluşu kendimiz var edebiliriz, kendi ellerimizle. Kolay gelsin herkese.
Notlar:
1) Bu değerler hesaplanırken Ukraynada iç savaş yoktu. Elbette iç savaş bu değerleri kökünden değiştirebilecek bir olgu. Dolayısıyla Ukrayna için verilen değerler dikkate alınmamalı. Bu yazıda bu değerlere yer verilmesinin tek sebebi Ukraynaya dair olabilecek en güncel değerler oldukları içindir. Ya da tersinden, iç savaştan önce bile Ukraynada yoksulluk, Türkiyeden katbekat az.
2) Hesaplanan değerlerin hesap yıllarının farklı olduğu okuyucunun dikkatini çekmiştir. Bu endeks hesabı şu an için literatürde geliştirilen en kapsamlı yöntem. Ancak bu yöntem için çok fazla ve çeşitli verilere ihtiyaç duyulmakta. Dolayısıyla uluslararası arenada bu endeksin hesabı, her yıl, her ülke için yapılamamaktadır. Bu yazıda yayınlananlar en güncel, hatta çoğunlukla tek, değerlerdir. Zaten de bu hesaplama yöntemi ilk kez 2010 yılında kullanılmıştır.
Sosyalizmin yoksulluğu ortadan kaldırdığı gerçek, yukardaki tablo da buna işaret ediyor ama elbette ki yeterli değildi. Yazar konunun bu yanıyla çok da ilgilenmemiş ama altını çizmekte yarar var: Ekim devrimi ile birlikte sosyo ekonomik durumu Türkiye'den çok da farklı olmayan bir ülke üç yıl boyunca çok şiddetli bir iç savaş yaşamış olmasına ve ikinci paylaşım savaşı ile birlikte 20 milyon insanını kaybetmiş ve büyük bir yıkım yaşamış olmasına rağmen, çok değil, 50 yıl gibi bir süre içinde dev bir ekonomi ve farklı bir dünya yaratabilmiştir. Sosyalizm bunu başarabilmiştir. Bugün neo-liberalizmin öncülüğünde sosyalizme ve Sovyetler Birliği'ne ne kadar saldırılırsa saldırılsın bu gerçek değiştirilemez. Bu gerçek bize aynı zamanda kapitalizm dışında başka bir dünyanın mümkün olduğunu kanıtlıyor ve dünyanın geleceğinin barbarlık olmayacağı, olamayacağı güvenini de veriyor. Yazar demiş ya, ''yeter ki kararmasın sol gögsünün altındaki cevahir!''
Sitemiz Bir Paylasim
Forum sitesidir Bu nedenle yazı, resim ve diğer materyaller sitemize
kayıtlı üyelerimiz tarafından kontrol edilmeksizin eklenebilmektedir. Bu
nedenden ötürü doğabilecek yasal sorumluluklar yazan kullanıcılara
aittir. Sitemiz hak sahiplerinin şikayetleri doğrultusunda yazı ve
materyalleri 48 Saat içerisinde sitemizden
kaldırmaktadır.
Bildirimlerinizi info@solpaylasim.com adresine
yollayabilirsiniz.
