Konu Tarihi: 02.03.2016- 21:51

---

Sosyalist biraz ütopyacı olmalı
Mümtaz İdil yazdı


 
Hayalci sosyalistler Saint-Simon, Fourier ve Owen, İngiltere sanayii 19.yüzyılın başında neredeye tüm Avrupa’yı allak bullak ederken, Fransa daha büyük bir atak yaparak İngiltere de dahil tüm Avrupa ülkelerini geçti. Önce büyük kapitalist sanayi ve esnafını yok etti. Kadın işçiler erkekler kadar çalışıyor, çalışma saatleri 14-18 saati buluyordu. Çocukların çalışma saatleri biraz daha az tutuyordu, ama onların çalışma saatleri hiç de az tutmuyordu. Çocuklar fabrika çalışma saatleri sırasından fabrikadan dışarı çıkarımıyor, çalışma makinalararının yanında yatıyor, orada besleniyor ve uyuyorlardı.

Bütün Avrupa ülkelerinde işçiler tüm politilik haklardan yoksun bulunuyorlardı.

İşte tam bu sıralarda hayalci sosyalistler Fransa’da Saint-Simon ve Fourier, İngiltere’de de Owen ortaya çıktı. Her üçü de kapitalist sömürüyü şiddetle suçlayıp kınadılar. Onlara göre yeni bir hakça düzen, sömürüsüz bir dünya ve yoksulluğun olmadığı bir toplumu hayal etmeye cüret ettiler.

Ancak sorun şuydu: Bunu nasıl gerçekleştireceklerini bilemiyorlardı. Amaç sömürüsüz bir toplumdu, ama bunun yolu neydi?

SAINT-SIMON

Fransız hayalci sosyalist Saint Simon çok iyi bir eğitim görmüştü. Hatta, daha çok gençken olanağanüstü başarılar hayal ediyordu, hizmetçisine her sabah, “kalkınız kont hazretleri bugün yapacak çok işiniz var,” talimatıyla uyandırmasını emretmişti.

Saint-Simon, daha 15 yaşındayken, babasının kendisini hayal kırıklığına uğrattığını ve kilise ayinlerine gitmekten vazgeçtiğini bildirdi. Çok öfkelenen babası onu hapsetttirdi. Ama Saint-Simon gardiyanı bıçaklayarak hapishaneden kurtuldu ve ABD’ye, bağımsızlık için savaşan Amerikalı göçmenlere katıldı. Büyük başarılar elde ederek Fransa’ya döndü. O sıralarda henüz yirmi üç yaşındaydı. Ordudan ayrıldı. Çok büyük ödüller vaaddettikleri halde orduda kalmayı reddetti.

Politeknik okuluna yazıldı. Bütün amacı dünyayı kavramaktı. Bu uğurda tüm servetini hacadı ve doğal olarak karısı onu terketti. Rastlantı sonucu eski uşağı ile karşılaştı. Onunla birlikte yaşamaya başladı. Bu, onun yaşamında büyük değişiklirlere neden oldu. Tüm yaşamını insanların yeniden örgütlenmesine ayırdı. Gece gündüz çalışıyordu, ama sısa süre sonra uşağı öldü. Bu Saint-Simon için tam bir felaket oldu. Birçok yere mektup yazarak yardım dilendi. Şöyle yazıyordu: “Aziz Bayım,kurtarıcım olunuz. Sadece toplumunun genel yararı için uğraştığımdan, kişisel işlerimi öylesine ihmal ettim ki, şuzandaki gerçek durumum şöyledir: Açlıktan ölüyorum. Soğuk bir odada yaşıyorum. Eserlerimin kopya edilmesi için giysilerimi bile sattım. Bilim ve halkın mutluluğu tutkusu, Avupa toplumunun içinde bulunduğu korkunç bunalımı yumuşak bir şekilde sona erdirecek birolanak bulmak arzusu beni içinde bulunduğum yokluk durumuna düşürdü....”

Ama Saint-Simon’u okuyan yoktu. Kimse onun el yazmalarını okuma zahmetine katlanmıyordu. Tüm gücünü yitiren Saint-Simon intihara teşebbüs etti, ama bu bu başarısızız girişimi onun kör olmasını sağladı. İki yıl daha yaşadı ve ölürken de şunları söyledi: “Hayatta büyük bir şey yapmak için tutku sahibi olmak gerektiğini unutmayınız. Bütün hayatım boyu çalışmalarımın özeti,yeteneklerinin gelişmesi için toplumun bütün üyelerine en büyük davranış özgürlüğü vermektir.”

CHARLES FOURİER

Bir başka hayalci sosyalist Charles Fourier, bir ticarethanede katipti. Eserlerinde, tüccarların namusuna aykırı yöntemlerinini ve spekülasyonlarını özel bir kinle suçladı. Kapitalist üretimin rekabetini, plansızlığını ve düzensizliğini kınıyordu. Fourier, kapitalist yöntemde bütün işçilerin işsizliğie ve açlığa mahkum olduklarını, ürünlerini yaratanların kendileri olmalarına rağmen yoksulluk içinde yaşamak zorunda bırakıldıklarını yazıyordu. Kapitalist yöntemde toplumun her üyesinin çıkarlarının başkalarınınınkiyle çeliştğini ve aynı zamanda bunların ortak çıkara ters düştüğünü işaret ediyordu Fourier.

Kapitalist toplumda “Doktor mümkün olduğu kadar fazla hasta, kanun adamı her aile için bir duruşma ister.Mimar, bir kenti kül eden yangınlar; camcı ise evlerin camlarını kıran dolu yağmasını düşler...”

Bu durumu değiştirmek için Fourier kapitalist toplumu değiştirmeyi öneriyordu. Herkesiz ortaklıklar örgütlemeye ve bunlar için, planını kendisin yaptığı yeni kuruluşlar yapaya çağırıyordu. Bu falanjların konutları, tarlaları, tarım işletmeleri ve ahırları, insanların dağınık yaşadıkları köy ve kasabalarınkinden bambaşka bir nitelikte olmalıydı.

Falanjların üyeleri, Fourier’in falanster adını verdiği ortak evde yaşamak zorundaydı. Çalışma bir plana göre düzenlenmeliydi. Falanjın bütün üyelereri bu çalışmaya katılacaklardı. Çalışmaınn daha çekici ve daha az yorucu olması için çalışma türüne günde birkaç kez değiştirmek ve daha iyi sonuçlar elde etmek için öteki işçilerle rekabet halinde olmak zorundaydı.

Ne var ki, falanjlar bazı kapitalist ilişkileri sürdürüyorlardı. İşletmelerin gelirleri falanjın üyeleri ile kapitalisitler arasında pay ediliyordu. Emek ve emekçilerin payı karların üçte ikisiydi; geriye kalan üçte birlik payı falansterlerin yapımına para yatırmış olan kapitalisitler alıyordu.

Saint-Simon gibi Fourierde sınıf mücadelesini reddediyordu. Avrupa’da, falansterlerin yapımı için gereken parayı vermeye hazır bir çok zenginin bulunduğuna inanıyordu.Bu yüzden de I. Napolyon, bankacı Rotschild ve öteki para babalarına mektuplar yazdı, kendisine yardımcı olmalarını rica etti.Hatta kabul saatlerini bile belirtti ve evinde oturup, ona göre dünyanın değiştirilmesine katkıda bulunacak zengin insanların ziyaretlerini bekledi. Ne var i bütün bekleyişleri boş çıktı.

OWEN

Üçüncü büyük “hayalci” sosyalist Robert Owen İngiltere’de yaşadı ve İngiliz işçilerinin yosulluğuna yakından tanıklık etti.

1817 yılında toplumun komünist ilkelere göre yeniden örgütlenmesini içeren tasarısını yayınlandı. Ama Owen da sınıf mücadelesine karşıydı ve hiç kimsenin malından yoksun bırakılmayacağını ileri sürüyordu.

Owen komünist ilkelere dayalı bir komün örgütlemeyi denedi; bu komünün amacı insanları yeniden eğitmek ve yeni hayata yatkın bir duruma getirmekti. Mu örneğin bütün inanlığı peşinden sürükleyeceğini düşünüyordu. Amerika’da bakımlı bir mülk aldı ve yanında bir grup çömeziyle oraya gitti. Sonuç ne mi oldu? Owen’in planına göre kapitalist ülkelerde kurulan bütün koloniler parçalanmakta ya da büyük köylülelerin başkalararının emeğini sömürdüğü işletmelere dönüşmekte gecikmediler.

Bununla birlikte, kapitalist yöntemde işçilerin umutsuz durumlarırnı açıklayanan ütopyacılara saygı duymak gerek.

Mümtaz İdil

Odatv.com

Kaynak: N.V.Yeliseyeva; Yakın Çağlar Tarihi, Cilt:2