Marks geçiş döneminden sonra komünizmin birinci ve son ikinci aşamasının başlayacağı konusunda açıklamalar yapar. Sosyalizmi geçiş döneminden sonra komünizmin birinci aşaması olarak aldığımızda, ikinci aşamaya geçişi belirleyecek olan şey nedir? Birinci ve ikinci aşamada devlet yoksa, özel mülkiyet ortadan kaldırılmışsa devlet olmadığına göre sınıfları yaratan koşullar da ortadan kaldırıldığına göre ve dünyadan emperyalist kuşatma da kalktığına göre birinci ve ikinci aşamayı birbirinden farklı kılan şey ne, bilen var mı?

Siyasal devrimden sonraki toplumsal değişimlerin gerçekleştiği düzene sosyalizm, dünyada emperyalizmin etkisinin kırıldığı ve sosyalist hegemonyanın kurulduğu aşamaya ise komünizm dediğimizde nasıl bir yanlışlık yapılmış olur?

Daha çok sosyalizmi devletsiz ve komünizmin birinci aşaması olarak görenler cevap verirse, sevineceğim. Diğer arkadaşların cevap vermesini istemiyorum anlamında değil, bu söylediğim

Sosyalizmi devletsiz ve komünizmin birinci aşaması olarak görmediğim için cevap vermiyorum

İktidar sermaye sınıfından işçi sınıfına geçtiği anda sermaye sınıfını mülksüzleştirmek mümkün olmayacaktır. Önce büyük burjuvaziden başlayarak kademe kademe mülksüzleştirme uygulanır. Belki merkezi planlama da hemen başlamayabilir. Ülkenin gelişmişlik durumu buna uygun olmayabilir. Ben bu   aşamanın geçiş süreci olarak adlandırılabilini düşünüyorum. Devletleştirmenin tamamlanması ve merkezi planlamanın başlamasıyla kapitalist ekonomiye son verildiğinde sosyalizme geçileceğini düşünüyorum. Bana göre de komünizm sonraki aşamadır ve devletin ortadan kalktığı aşamaya komünizm denir.

Devrimden sonraki süreci aşamalara ayıracaksak ulus devlet içindeki değişimlerle enternasyonal düzeydeki değişimleri ölçüt almak gerekir diye düşünüyorum. Devletin bulunmadığı bir toplumu ikiye ayırmak bana çok doğal gelmiyor. İleri doğru akan bir süreç zaten sürekli yenilenme ve değişim içermelidir. Bunu aşamalara ayırmak belki anlaşılmasını kolaylaştırıyor ama, bunu kategorize etmek çok da gerekli değil. Devrimden sonra sınıfların ve devletin ortadan kalkacağı sürece sosyalizm sonrakine komünizm demek bana yeterli geliyor

sömürünün ortadan kalkması ve işçi sınıfının kurtuluşu için iktidarın alınması lazımsa, iktidar alındıktan sonraki değişim dönemine sosyalizm denmesi bana da mantıklı geliyor. komünizm ise çok daha uzun zaman sonra gerçekleştirilecek bir düzen. iki düzen arasındaki fark bencede bu olmalı. sosyalizm komünizm arasındaki fark bence bu büyük farklılık olmalı.

Sosyalizmi geçiş döneminden sonra komünizmin birinci aşaması olarak aldığımızda komünizme geçiş herkese ihtiyacı kadar yetecek bir üretim aşamasına ulaşıldığında demiş, yura arkadaşımız. Bana da doğru geliyor. Böyle bakıldığında sosyalizm ve komünizm kavramlarını sadece bu ayrım için harcamak fazla lüks kaçmaz mı? Fazla israf! O zaman komünizm ile sosyalizm arasındaki fark konusunda arkadaşların görüşüne katılıyorum. Sosyalizm ve komünizm arasındaki temel fark birinin devletli, diğerinin devletsiz olması. Devletli olanın ulus devletlerde var olması, devletsiz olanın uluslarası sistemle var olacak olması.. Diyebiliriz sanırsam.

Sosyalizm komünizmin birinci aşaması da olsa geçiş sürecinin adı da olsa bir sosyalist için öncelik siyasi devrimdir. Siyasi devrimden sonra komünizme kadar sürecek olan süreci birbirinden ayırmak çok da gerekli değil.