Konu Tarihi: 30.11.2017- 09:32

---

Sovyetler Birliği’nde emekçilerin yönetime katılımı

Akif Akalın

Sovyetler Birliği’nde “fabrika komitelerinin” emekçilerin yönetime katılım organları olarak büyük önemi vardır. Fabrika komiteleri, bünyelerindeki “emeğin korunması” alt komiteleri aracılığıyla, işyerlerindeki işçi sağlığı ve iş güvenliği etkinliklerinin de gözetimini yaparlar. Sınıfın Sağlığı bloğunun belgisi olan “işçilerin sağlığı, işçilerin elinde olmalıdır” ilkesinin yaşama geçirilmesi bu komitelerin sorumluluğundadır.

Aşağıda Sovyetler Birliği’nde hemen devrim sonrasında 1922 yılında 17 – 22 Eylül arasında Moskova’da düzenlenen 5. Bütün-Rusya Sendikalar Kongresi’nde kabul edilen Fabrika Komiteleri ve Yerel Komiteler Yönetmeliği’ni sunuyoruz.

Okurlarımızın yönetmeliği daha iyi değerlendirebilmek için, bu dönemde Sovyetler Birliği’nde “Yeni Ekonomik Politika” (NEP) izlendiğini, dolayısıyla “özel sektör” faaliyetlerine sınırlı da olsa izin verildiğini akılda tutması gerekir. Yönetmelikte NEP dönemi sonrasında “özel sektöre” ilişkin hükümler çıkartılmıştır. Daha sonra Çalışma Bakanlığı yetkilerinin Sendikalara devredilmesiyle, Fabrika Komitelerine sosyal güvenlik alanında yeni görev ve işlevler yüklenmiştir.    

Fabrika Komiteleri ve Yerel Komiteler Yönetmeliği

1. En az 25 işçi veya maaşlı çalışan istihdam eden bütün devlet, kooperatif ve özel işyerlerinde bir fabrika komitesi veya yerel komite kurulur.

25’den az işçi veya maaşlı çalışan istihdam eden işyerlerinde fabrika komitesinin yerini yetkili bir işçi veya maaşlı çalışan temsilcisi alır.

2. Fabrika komitesi sendikanın işyerindeki organıdır.

3. İşyerindeki sendika üyesi bütün işçiler ve maaşlı çalışanlar fabrika komitesi seçimine katılabilir, sendika üyesi olmayanların oy hakkı yoktur.

4. Her işyerinde yalnız bir fabrika komitesi olur. Farklı ilçelerde konuşlanmış bağımsız işyerleri, aynı yönetim altında olsalar ve aynı malların üretimini yapsalar dahi, ortak bir fabrika komitesi örgütleyemezler. Sendika yönetimi benzer nitelikte bir dizi küçük ölçekli işyerlerini, ortak bir fabrika komitesi veya yerel komite oluşturmaları için yetkilendirebilir.

5. Yüksek sendika organlarının karar ve politikalarının uygulanmasıyla görevli fabrika komiteleri, sendikayla ilişkili bütün çalışmaları yerine getirmekten sorumludur ve çalışmaları için sendikaya ve işçilerin genel veya delege meclisine hesap vermekle yükümlüdür.

6. Delege meclisinin kararları, yüksek sendika organlarının veya işyerindeki işçi genel meclisinin kararlarıyla çelişmemek kaydıyla fabrika komiteleri için bağlayıcıdır.

Fabrika Komitelerinin Görevleri

7. Fabrika komitelerinin temel görevleri, işyerindeki işçilerin ve maaşlı çalışanların ekonomik çıkarlarını savunmak, maddi ve entelektüel gereksinimlerinin karşılanması, emeğin korunması ve işyeri yönetimiyle birlikte üretimin örgütlenmesiyle ilişkili sorunların değerlendirmesine katılmaktır.

Fabrika komitesi bu amaçlarla;

a. işyeriyle ilişkili toplu sözleşmeye ve ücret sözleşmesine katılır, bunların uygulanmasını gözetir; ücretlerin düzenli ödenmesini, yönetimin emeğin korunması, sosyal sigorta ve sosyal sigorta primlerinin yatırılmasına ilişkin yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlamak için adımlar atar; fabrika komitesi ve işyeri yönetiminin oluşturduğu ortak komiteye temsilciler tayin eder ve çalışma, barınma vb koşullarının iyileştirilmesi için adımlar atar,

b. Kulüpler, “Kızıl” köşeler, konferanslar, tiyatro gösterileri örgütler; alınan işlerin dağıtımını sağlar; cehalete karşı mücadelede işbirliği yapar ve teknik eğitim için okullar ve kurslar açar.

8. Fabrika komiteleri işyeri yönetiminin kararlarına hiçbir şekilde müdahale etmez veya direniş göstermez, ancak üretimin örgütlenmesine ilişkin olarak;

a. devlet ve kooperatif işyerlerinde, yönetim tarafından işyerinin üretim kapasitesiyle ilişkili bütün önemli sorunların değerlendirmesine katılır,

b. devlet ve kooperatif işyerlerinde üretimin düzenli yürümesini teşvik etmek için adımlar atar,

c. devlet ve kooperatif işyerlerinde, işyerindeki çalışmayla ilişkili bilgilerin çalışanlar arasında yaygınlaştırılması için, genel meclis ve delege meclisi için kuruluş tarafından dersler, atölye çalışmaları (workshop), üretim üzerine konferanslar örgütler,

d. işçilerin ve maaşlı çalışanların İş Kanunu’na göre yönetimine, işten çıkartılmalarına ve yürürlükteki toplu sözleşmenin ve ücret sözleşmesinin uygulanmasına katılır,

9. Fabrika komitesi sendika örgütünü ilgilendiren konularda;

a. işyerindeki işçileri ve maaşlı çalışanları sendikaya katılmaya teşvik eder,

b. işçilerin ve maaşlı çalışanların devrimci sınıf bilincini geliştirir,

c. karşılıklı yardım fonları kurulmasına yardımcı olur,

d. işçiler ve maaşlı çalışanlar arasında proleter sendika disiplinini geliştirir,

e. yönetmeliklere göre sendika aidatlarını toplar ve iletir,

f. işçileri ve maaşlı çalışanları çeşitli örgüt ve kurumlarda temsil eder ve işçilerin bu örgüt ve kurumlarla ilişkili seçimlerini örgütler,

10. Fabrika komitesi işyeri yönetimindeki bütün düzensizlikler ve kötüye kullanımlar ile birlikte bütün yanlış anlaşılmaları düzeltilmesi için hemen sendika yönetimine bildirir.

Fabrika Komitesinin Yapısı

11. Fabrika komiteleri işyerinin genel işçi ve maaşlı çalışan meclisi tarafından 6 aylık bir dönem için seçilir. Üye sayısı işyerinin büyüklüğüne göre değişir:

25 – 99 işçi: 3 üye

100 – 299 işçi: 5 üye

300 – 999 işçi: 9 üye

1.000 – 4.999 işçi: 13 üye

5.000 ve üzeri: 15 üye

Genel meclis veya delege meclisine işyerindeki işçilerin en az üçte birinin veya sendika yönetiminin talebiyle fabrika komitesi üyelerinin tamamı veya bir kısmının görev süreleri sona ermeden yenilenmesi önerisi getirilebilir.

Genel meclis toplamanın teknik olarak olanaksız olduğu büyük işyerlerinde sendika, merkez komitesinin onayıyla, bütün işyeri temsilcilerinin toplantısı yoluyla fabrika komitesi seçimi örgütleyebilir.

12. Kararlarının geçerli olabilmesi için meclisin en az işletmenin işçilerinin ve maaşlı çalışanlarının yarısıyla toplanması, toplantının tarih, yer ve amacına ilişkin duyurusunun 3 gün önceden sendika yönetimine ve işletmedeki işçiler ve maaşlı çalışanlara yapılması gerekir. Yeterli çoğunluk sağlanamazsa toplantı ileri bir tarihe ertelenir ve katılanlarla sayısal çoğunluk aranmadan yapılır.

13. İşyerinde sendikal etkinlikleri yürütebilmeleri için gündelik çalışmalardan muaf tutulacak fabrika komitesi üye sayısı şöyle belirlenmiştir:

25 – 49 işçi: 1 üye (haftada 2 gün muaf)

50 – 299 işçi: 1 üye (görev süresi boyunca muaf)

300 – 999 işçi: 2 üye (görev süresi boyunca muaf)

1.000 – 4.999 işçi: 3 üye (görev süresi boyunca muaf)

5.000 ve üzeri: 4 üye (görev süresi boyunca muaf)

Fabrika komitesi üyelerine ek olarak, fabrika ortak komitesinde yer alan üyeler de toplu sözleşme hükümlerine göre gündelik işlerden muaf tutulur.

14. Meclisin seçim düzenlemelerini ihlal etmesi halinde, sendika yönetimi meclisten seçimi yenilemesini isteyebilir.

15. Fabrika komiteleri, yerel komiteler veya işçi temsilcilerine işyeri yönetimi tarafından ücretleriyle orantılı bir miktar ödeme yapılır. Ödemeler sendika tarafından onaylanan bütçeye uygun ve toplu sözleşmede belirlenen sınırlar içinde olacak ve işletmedeki işçilere ödenen ücretlerin yüzde 2’sini aşmayacaktır.

Fabrika komitesinin harcamaları için tahsis edilen miktar doğrudan işyeri (veya kurum) yönetimi tarafından fabrika komitesine (yerel komiteye veya işçi temsilcisine), ücretlerin ödenmesi sırasında ödenir. Bu miktarlar fabrika komitesinin ve alt komitelerinin bütün üyelerinin harcamalarını karşılar. İşyeri yönetimi, fabrika komitesine işyeri içinde ısıtma ve aydınlanması sağlanmış uygun bir yer verecektir. Daha fazla fabrika komitesi üyesinin ve belli sayıda atölye delegesinin gündelik işlerden muaf tutulduğu büyük işyerlerinde, atölye delegelerinin ödemeleri fabrika komitesinin harcamaları için tahsis edilen ödenekten yapılır. Bu miktarların yetersiz kalması halinde fark sendika tarafından karşılanır.

Fabrika Komitesinin Çalışmaları

16. Fabrika komitesi görevlerini yerine getirmek üzere emeğin korunması, işçi eğitimi gibi alt komiteler oluşturur. Alt komitelerin etkinliklerini yönetir ve bu etkinliklerden sendika ve genel (ve delege) meclise karşı sorumludur.

Alt komitelerin çalışmaları mesai saatleri dışında yapılır.

17. Fabrika komiteleri ve alt komiteler oturumlarına danışmanlar davet edebilir.

18. Fabrika komitesi sendika organlarının talebiyle sendikalara, ekonomik kurumlara ve Sovyetlere delege tayin eder.

19. Fabrika komitesi mesai saatleri içinde haftada en az bir kez toplanır. Fabrika komitesinin gündelik işlerden muaf tutulan üyeleri çalışmalarını mesai saatleri içinde yürütür.

20. Fabrika komitesinin kararları genel meclis veya delege meclisi ve sendika yönetimi tarafından iptal edilebilir.

21. Fabrika komitesi ayda en az bir kez genel işçi meclisini toplantıya çağırır. Genel meclis fabrika komitesi tarafından gündeme getirilen sorunları ve kendi belirlediği gündemi ele alır ve periyodik olarak fabrika komitesinin etkinliklerine ilişkin raporları tartışır.

22. Delege meclisi en az 15 günde bir toplanır. Delege meclislerinin yetkileri sendika merkez komitesinin onayladığı özel bir yönetmelikle belirlenir.

Fabrika Komitesinin Gözetimi

23. Fabrika komitesini seçen meclis, aynı zamanda, komitenin idari, ekonomik ve mali etkinliklerini kontrol etmek üzere 6 aylık bir dönem için 3 üyeden oluşan bir denetleme komitesi de seçer. Bu komite en az 3 ayda bir fabrika komitesinin idari, ekonomik ve mali etkinliklerini inceler ve gözetim raporunu genel meclise sunar. Komite aynı zamanda raporunun ve bulgularının bir kopyasını sendika yönetimine iletir.

http://haber.sol.org.tr/blog/sinifin-sagligi/akif-akalin/sovyetler-birliginde-emekcilerin-yonetime-katilimi-218675