Neandertaller Avrupa’dan ne zaman kayboldu?
Ezgi Altınışık



Avrupa’dan Neandertal örneklerinin yeni bir analizi, modern insan ve Neandertallerin Avrupa kıtasında yalnızca beş bin yıl birlikte yaşadıklarını, akrabalarımızın sanılandan erken, 40 bin yıl önce kaybolduklarına işaret ediyor.

Oxford Üniversitesi’nden Higham ve arkadaşları tarafından Nature’da yayınlanan çalışmada, Avrupa’dan Neandertal ve eski modern insan kemiklerinden radyokarbon tarihlendirmeye dayalı güvenilir bir zaman çizelgesi çıkarıldı. Sonuçlar, Neandertallerin Avrupa’daki akıbetine dair kabul edilen tarihçeyi değiştirebilir.

Neandertallerin Avrupa’ya modern insanlardan çok önce geldikleri biliniyordu. Modern insan toplulukları ise Afrika’dan çıkarak Ortadoğu üzerinden Avrupa’ya 45-50 bin yıl önce geldiler. Bundan sonra modern insanlarla Neandertallerin ne kadar bir arada yaşadıkları tartışmalıydı. Neandertallere atfedilen bazı taş aletler, 28 bin yıl öncesine kadar bulunuyordu. Ancak bunları yapanlar gerçekten Neandertal mıydı?


Karbon 14 tarihlendirme



Radyokarbon tarihlendirme, zaman geçtikçe organik maddedeki radyoaktif karbon miktarının azalması temel alınarak yapılan ölçümlere dayanıyor. Teorik olarak 50 bin yılda bu karbon ölçülemeyecek kadar azalıyor. Dolayısıyla radyokarbon tarihlendirme 50 bin yıldan daha yeni örneklere uygulanıyor. Ancak 25-30 bin yıldan eski örneklerde radyoaktif karbon ölçümlerinde hata payı yükseliyor. Çünkü kalıntılara, dış ortamdan gelen yeni tarihli karbonlar karışabiliyor. Higham ve arkadaşlarının geliştirdiği saflaştırma yöntemiyle bu hatayı en aza indirgeniyor. 30 ila 50 bin yıl arası dönem, radyokarbon tarihlendirme için kilit bir süre olduğu gibi Neandertallerin yokoluşu da bu zamana denk geliyor. Radyokarbon tarihlendirmesinin hassasiyeti ve güvenilirliğinin geliştirilmesi Neandertallerle ilişkimizi öğrenmemiz açısından oldukça önemli. Resim kaynağı: earthsci.org.

Makaleye göre, Neandartal olduğundan emin olunan en son kemikler yaklaşık 40 bin yıl öncesine ait. Dolayısıyla yazarlar, Avrupa’ya göç eden modern insanların Avrupa’nın farklı bölgelerinde, farklı zamanlarda Neandertallerle birlikte yaşadığını tahmin ediyor. Bu süre Avrupa’nın çeşitli bölgelerinde değişmekle birlikte 470 ile 5400 yıl arasında. Higham’a göre birlikte yaşadıkları süre kültürel alışveriş ve çiftleşme için yeterli bir süreydi.

Bu sonuçlar aynı zamanda daha önce genetik çalışmalarla ortaya konan, iki tür arasındaki çiftleşmeyi ve kültürel alışverişi de destekliyor. İspanya ve Fransa’da bulunan ve Châtelperronian endüstrisi adı verilen taş alet teknolojisinin iki türün etkileşimiyle ortaya çıktığı fikri, bu çalışmanın sonuçları ışığında makul görülüyor. Higham ve arkadaşları, 40 bin yıldan daha yeni olan taş aletlerin Neandertallere ait olmadığını tahmin ediyor.

Çalışmanın destekçileri olduğu gibi şüpheyle yaklaşanlar da mevcut. Örneğin, yapılan genetik çalışmalara göre, 77 ila 114 bin yıl öncesi arasında muhtemelen Ortaoğu’da Afrika’dan göç eden modern insanlar ile Neandertaller arasında bir miktar gen alışverişi oldu. Peki Avrupa’da yan yana yaşayan Neandertal ve modern insan topluluklarının birbirine karışmadı mı? Bu sorunun cevabı şimdilik belirsiz.

Bazı bilim insanları ise Neandertallerden örnekleme yapılan bölgelerin çoğaltılması gerektiği taraftarı. Doğu ve Orta Avrupa’dan Neandertallerin çalışmada yeterince temsil edilmediği düşünülüyor. Bu örneklerin eklenmesi, Neandertallerin Avrupa’da yokoluşu tarihini yeniden yazdırabilir.

Yine de çalışma geliştirilen yöntem ve ortaya koyulan sonuçlar açısından oldukça önemli. Neandertal ve modern insan üzerinde yapılan bu çalışmalar, insan davranışlarının ve kökeninin karanlıkta kalan noktalarını aydınlatıyor. 50 ila 30 bin yıl arasında Avrupa’da neler olduğu halen merak konusu olsa da geliştirilen bu yöntemler ile yavaş yavaş önündeki sis perdesi kalkacak gibi görünüyor.

Konuyla ilgili Thomas Higham’ın Oxford Üniversitesi’nin Youtube kanalına yayınlanan röportajını linkten izleyebilirsiniz: http://youtu.be/OcEzIgMOxTc

Kaynaklar: Nature News, 2014, “Neanderthals: Bone technique redrafts prehistory”. http://www.nature.com/news/neanderthals-bone-technique-redrafts-prehistory-1.15739

Davies, 2014, Nature, “Palaeoanthropology: The time of the last Neanderthals”, dx.doi.org/10.1038/512260a

http://bilimsol.org/bilimsol/arkeoloji/neandertaller-avrupa-dan-ne-zaman-kayboldu