İyi ki doğdun Deniz

Hazırlayan - Turgut Yıldız


Deniz Gezmiş bugün 68 yaşında bir delikanlı artık.

Yaşasaydı diye başlayan her cümle manasız kalmaya mahkum. Ama yaşadığı kadarının anlamı o denli büyük ki, kısa bir zaman diliminde bırakmayı başardığı büyük mirasın hakkı yalnızca Deniz'in devrimci ruhunun izini sürerek verilebilir. O izin sürüleceği toprak da Deniz'in çok sevdiği memleketi Türkiye'dir.

Deniz, Türkiye'nin devrimci ruhudur.

Bu ruh yaşadığı için Deniz Gezmiş bugün 68 yaşında bir delikanlıdır.

Şimdi sizi adım adım o ruhun izini sürmeye çağırıyoruz. Yalnızca bu sayfalarda değil, kendi hayatınızda çevirdiğiniz sayfalarda da...

soL olarak, genelde ölümüyle anılan memleketin bu güzel evladını bu defa doğum günü vesilesiyle anıyoruz. Nice yıllara sevgili Deniz! İyi ki doğdun...

Deniz Gezmiş, Ankara'nın Ayaş ilçesinde doğdu. Babası ilköğretim müfettişi Cemil Gezmiş, annesi ilkokul öğretmeni Mukaddes Gezmiş'tir. Deniz, ailenin üç erkek çocuğundan ikincisidir. Ağabeyi Bora Gezmiş, kardeşi ise Hamdi Gezmiş'tir.



24 Eylül, 1962

İstanbul'a Tayin

Gezmiş ailesi, tayin nedeniyle Sivas'a yerleşir. Deniz ilk ve ortaokulu Sivas'ta bitirir. 1962 yılında baba Cemil Gezmiş'in tayini çıkınca İstanbul'a taşınırlar. Deniz 1962 yılında Haydarpaşa Lisesi'ne kaydolur ancak Haydarpaşa lisesinde bir yıl kaybeder ve liseyi Bilir Koleji'nde tamamlar.



11 Ekim, 1965

TİP Üyelik Başvurusu

Deniz Gezmiş, 16 Eylül 1965 tarihinde Türkiye İşçi Partisi (TİP) Üsküdar İlçe Örgütü'ne üyelik başvurusunda bulunur. İlçe yönetimi 11 Ekim 1965 günü üyelik başvurusunu uygun bulur ve Deniz Gezmiş'in aday üyelik süreci başlar. Deniz, 2 Nisan 1966 tarihinde aday üyelik sürecini tamamlayarak partinin asıl üyesi olur. Bir sonraki ilçe kongresinde ilçe sekreteri olacaktır.

31 Ağustos, 1966

Çorumlu İşçilerin Yanında

Çorum'da Genel-iş Sendikası üyesi belediye işçilerinin işten çıkarılması üzerine işçiler Çorum'dan Ankara'ya yürüme kararı alır. Danıştay'da açılan davayı kazanmalarına rağmen işçiler işe geri alınmaz. Bunun üzerine işçiler Ankara'dan İstanbul'a bir yürüyüş başlatırlar. Deniz Gezmiş, yoldaşlarıyla birlikte işçileri karşılamaya gider. Vapurla Avrupa yakasına geçen kitle, Gümüşsuyu'ndaki Türk-İş Binası önünde Türk-İş aleyhinde sloganlar atmaya başlar. Gösteri Taksim Meydanı'nda devam eder ve Deniz Gezmiş'in de aralarında olduğu eylemciler gözaltına alınır.



7 Kasım, 1966

Üniversiteye İlk Adım

Deniz Gezmiş, Hukuk Fakültesi'nin 10058 numaralı öğrencisi olarak 1966 İstanbul Üniversitesi'na ilk adımını atar. 1966-67 öğretim yılı, öğrencilerin derse girmeme eylemiyle başlar.



19 Ocak, 1967

TMTF Çatışması ve Gözaltı

Türkiye Milli Talebe Federasyonu (TMTF) seçimlerini kaybeden hükümet yanlısı öğrenciler, yeni bir delegasyon toplayarak kendi adaylarını seçtirirler. Böylece federasyonun tüzel kişiliği "iki başkanlı" hale gelir ve yeddi emine devredilir. Buna karşı çıkan solcu öğrenciler, Cağaloğlu'nda TMTF binası önünde polisle çatışır ve Deniz Gezmiş gözaltına alınır. Tutuksuz yargılanmak üzere ertesi gün serbest bırakılır.

22 Kasım, 1967

Emperyalizme Geçit Yok

Öğrenci dernekleri tarafından düzenlenen Kıbrıs Mitingi Beyazıt'ta başlar. Taksim'e yürüyüşün ardından meydandaki eylemde Amerikan bayrağı yakılır. Eylemde Deniz Gezmiş gözaltına alınır.



30 Ocak, 1968

Devrimci Hukuklular Örgütü

30 Ocak 1968 günü aralarında Deniz Gezmiş'in de bulunduğu İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencileri Devrimci Hukuklular Örgütü'nü (DHÖ) kurar. Dernek tüzüğüne göre derneğin adresi Arda Apt. 472/1 Tünel, Beyoğlu'dur. Yine tüzüğe göre derneğin amacı; "Türkiye'nin ulusal tam bağımsızlığı ve Türk halkının her türlü sömürüden uzak olarak en ileri uygarlık düzeyine ulaşması için, Atatürk Devrimi doğrultusunda elinden gelen katkılarda bulunmaktır."



7 Mart, 1968

DHÖ Eylemleri ve AİESEC Olayı

Kuruluşundan sonra DHÖ aktif olarak eylemlerin içinde yer almaya başlar. 20 Şubat'ta TBMM'de Adalet Partili milletvekillerinin TİP milletvekillerine saldırması üzerine aralarında DHÖ'ün de bulunduğu öğrenci örgütleri Taksim'de bir protesto düzenler. 24 Şubat'ta Ankara'da Anayasa eylemi yapılır. 20 Mayıs'ta Adalet Partisi Gençlik Kolları'nın İstanbul Üniversitesi'nde Atatürk Anıtı önüne bıraktığı çelenk devrimci öğrencilerce yakılır. 7 Mart günü İstanbul Üniversitesi'nde düzenlenen AİESEC 20. Genel Kurulu'nda Başbakan Demirel adına Devlet Bakanı Seyfi Öztürk'ün kürsüye çıkması üzerine öğrencilerin protestosu başlar.

2 Mayıs, 1968

Devrimci Öğrenciler Hapsediliyor

AİESEC Genel Kurulu'ndaki protestolar sonucu, başta Deniz Gezmiş olmak üzere devrimci öğrenciler hakkında dava açılır ve öğrenciler polis tarafından aranmaya başlar. Birçok devrimci öğrenciyle birlikte Deniz Gezmiş bu süreçte tutuklanır ve Sultanahmet Cezaevi'ne gönderilir. Bu tutuklamalar, dönemin gençliğinin hapishane ile ilk kez tanışması bakımından önemlidir. Deniz Gezmiş, 2 Mayıs 1968 günü serbest bırakılır.



12 Haziran, 1968

İstanbul Üniversitesi İşgalı

68 Mayıs ayı boyunca hem sağ hem de sol görüşlü öğrenciler arasında üniversitede reform talepleri dile getirilir. 12 Haziran 1968 günü Hukuk Fakültesi öğrencileri, Haziran dönemi sınavları için okula gelir. Sabah saatlerinde başlayan ve bitmek bilmeyen tartışmalar sonucu devrimci öğrenciler boykot kararı alır ve işgal başlar. 14 Haziran günü öğrenciler işgal komitesi kurar. Üniversitenin sorunlarını çözmek için öğretim üyeleri, asistanlar ve öğrencilerden oluşan bir komisyon kurulur. Komisyonda öğrencileri temsilen Deniz Gezmiş de yer alır. İşgal, 27 Haziran günü öğrencilerce sonlandırılır.



20 Temmuz, 1968

6. Filo Protestoları ve Vedat Demircioğlu

Aynı hafta içerisinde devrimci öğrencilerin Dolmabahçe'deki ABD bayrağını yarıya indirmesi, Beyoğlu'nda gezen Amerikan askerlerine boya ve mürekkep atması ve 6. Filo'nun Taksim anıtına bıraktığı çelengi yakmaları sonucunda polis Gümüşsuyu öğrenci yurdunu basar. Baskında Vedat Demircioğlu ağır yaralanır. Aynı gün Deniz Gezmiş'in de aralarında bulunduğu gençler, Amerikan askerlerini Dolmabahçe'de döverek denize atar. Ağır yaralanan Vedat Demircioğlu, 24 Temmuz sabahı hayatını kaybeder. Sonrasındaki protestolar sonucu Deniz Gezmiş 30 Temmuz'da tutuklanır ve 2 ay Sultanahmet Cezaevi'nde kalır.

15 Ekim, 1968

Devrimci Öğrenci Birliği'nin Kurulması ve Mustafa Kemal Yürüyüşü

21 Eylül günü tahliye olan Deniz Gezmiş'in de katılımıyla 15 Ekim günü Devrimci Öğrenci Birliği (DÖB) kurulur. Adresi DHÖ ile aynı olan dernek tüzüğünde derneğin amacı, "Ülkemizde devrimci düşünceyi ve eylemi yaşatmak ve yaymak" olarak açıklanır. DÖB'ün kuruluşunu takiben 30 Ekim-10 Kasım arasında düzenlenen "Tam Bağımsız Türkiye İçin Mustafa Kemal Yürüyüşü" sırasında ortaya çıkan "11,11,11" parolası ve kulaktan kulağa yayılan darbe söylentisinin de etkisiyle yürüyüş 9 Kasım'da bitirildi.



2 Ocak, 1969

Deniz Bir Kez Daha Tutuklanıyor

27-28 Aralık'ta İstanbul Üniversitesi'nde yaşanan olaylar nedeniyle polis tarafından aranan Deniz Gezmiş, 2 Ocak'ta tutuklanır. 22 Şubat'ta tekrar serbest kalır. Yakalanışını şöyle anlatmıştır: "...Yakalandığımdan bir saat sonra Sultanahmet Cezaevi'ndeydim. Bu hızlı çalışmanın sadece adliyede değil memleket kalkınmasında da geçerli olmasını dilerim." Ayrıca dönemin İçişleri Bakanı Faruk Sükan, tarihe "Kanlı Pazar" olarak geçen ve 16 Şubat'taki "Emperyalizme ve Sömürüye Karşı İşçi Yürüyüşü"ne islami kesimin saldırısı sonucu yaşanan olaylardan, o gün Sağmalcılar Cezaevi'nde tutuklu bulunan Deniz Gezmiş'i sorumlu tutar.



9 Haziran, 1969

Devrimci Direniş Komitesi ve 9-10 Haziran Olayları

Üniversitelere ilişkin reform tasarıları görüşülmeden meclisin tatile girmesi üzerine İstanbul Üniversitesi merkez kampüsünde ve Cerrahpaşa Tıp Fakültesi'nde işgal başlar. İşgal sırasında aralarında Deniz Gezmiş'in de bulunduğu öğrenciler Devrimci Direniş Komitesi'ni kurar ve açıklama yapar. İşgal ertesinde Haziran dönemi sınavları için okula gelen öğrenciler 9-10 Haziran günlerinde polisle çatışır ve çok sayıda öğrenci gözaltına alınır, yine birçoğu yaralanır. Yaralananlar arasında Deniz de vardır. Ayrıca olayların ardından Deniz hakkında bir kez daha arama kararı çıkar.

30 Ağustos, 1969

Filistin Günleri

Polis tarafından aranan Deniz Gezmiş, Haziran ayında içlerinde Yusuf Küpeli ve Cihan Alptekin'in de bulunduğu bir grupla Filistin'e gitmeye karar verir. Burada FDHKC konferanslarına ve kampına katılırlar. Filistin'den Ağustos ayında geri dönerler.



23 Eylül, 1969

Öğrenci Birliklerine Müdahale ve Tutuklanma

Filistin dönüşü Ankara'da SBF ve ODTÜ'de Öğrenci Birliği etkinliklerine katılan Deniz, benzer şekilde İstanbul'daki etkinliklere katılmak üzere devrimci öğrencilerle İstanbul'a geçer. İstanbul Üniversitesi'nde çıkan olaylarda 19 Eylül günü Mehmet Cantekin öldürülür. Ardından çıkan olaylarda 23 Eylül günü Deniz Gezmiş yakalanır ve Sağmalcılar Cezaevi'ne gönderilir. Aynı gün Taylan Özgür öldürülür. Deniz Gezmiş 25 Kasım günü serbest kalır. Mehmet Büyüksevinç ve Battal Mehetoğlu'nun peşpeşe öldürülmesiyle başlayan olaylar sonucu 20 Aralık'ta Cihan Alptekin ile birlikte tekrar tutuklanır ve 18 Eylül 1970'e kadar cezaevinde kalır.



29 Aralık, 1970

THKO kuruluyor

Deniz Gezmiş, tahliyesinden sonra 19 Eylül'de askerlik şubesinde teslim edilir ancak birliğine teslim olmayarak kaçak duruma düşer. İstanbul'da bir kısım arkadaşıyla görüşme yapar ve Ankara'ya geçer. Ankara ve çevresinde birçok devrimci öğrenci ile görüşür ve Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu (THKO) fiilen kurulur. Örgütün eylemliliği 19 Aralık günü ABD Büyükelçiliği önündeki polislerin taranması ile başlar. Ardından 11 Ocak günü İş Bankası Emek Şubesi soyulur.

12 Mart, 1971

12 Mart'a Giden Yol

Banka soygununun ardından Deniz Gezmiş ve arkadaşları Türkiye'nin dört bir yanında aranmaya başlar. Birçok ev basılır, ülkenin dört bir yanında gençler "Deniz Gezmiş sanılarak" gözaltına alınır. Bu sırada 15 Şubat günü Balgat'taki Amerikan üssünden bir çavuş kaçırılır ve 17 saat sonra serbest bırakılır. 4 Mart günü ise Gölbaşı'ndaki Amerikan üssünden 4 asker kaçırılır ve 4 gün sonra serbest bırakılır. 8 Mart günü başka yerlerde de hareketlilik vardır. 8 Mart'ı 9 Mart'a bağlayan gece silahlı kuvvetler alarma geçer ancak hareket emri gelmez. 12 Mart günü kuvvet komutanlarının verdiği muhtıra üzerine Demirel hükümeti istifa eder.



16 Mart, 1971

Deniz Gezmiş Yakalanıyor

Deniz Gezmiş 16 Mart 1971 günü polisle girdiği silahlı çatışma sonucu yakalanır. Yusuf Aslan ile birlikte Sivas'a doğru yola çıkarlar. Şarkışla civarında motorsikletin benzini biter ve civarda oldukları fark edilir. Havaya ateş açarak kaçmak isterler, Yusuf Aslan açılan karşı ateş sonucu kasığından yaralanır. Deniz kargaşadan uzaklaşır ve Şarkışla'dan bir astsubayı rehin alarak otomobiliyle Kayseri'ye doğru yola çıkarlar. Gemerek'te yolları çevrilir. Buradan sonra yaya olarak Yeniçubuk'a doğru giderken etrafı sarılır ve yakalanır. Kayseri'de ilk ifadesi alındıktan sonra Ankara'ya gönderilir.



9 Ekim, 1971

18 Kişi İdama Mahkum Ediliyor

16 Temmuz günü başlaya duruşmalar 86 gün sürer ve 9 Ekim günü idam kararı ilk önce Deniz Gezmiş ve Yusuf Aslan'ın yüzüne okunur. Karar karşısında Deniz "Yaşasın Tam Bağımsız Türkiye" sloganı atar. Daha sonra Hüseyin İnan'ın da aralarında bulunduğu 16 devrimciye daha idam kararı okunur.

30 Mart, 1972

Türkiye Ayakta

İdam kararının ardından Türkiye'nin tüm ilerici kesimleri "üç fidan"ı kurtarmak için mücadeleye girişir. Artık "Deniz Gezmiş'i övmek" diye bir suç vardır. Birçok üniversitede öğrenci eylemleri olur, idam cezasına karşı dilekçeler toplanır, ulusal ve uluslararası birçok kuruluş idam cezalarını durdurmak için seferber olur. 16 Mart günü Senato'da yapılan oylamada Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan'ın idam edilmesi onaylanır. 27 Mart günü Ünye Radar Üssü'nda görevli üç İngiliz Mahir Çayan ve Cihan Alptekin'in aralarında bulunduğu devrimcilerce kaçırılır. Mahir Çayan, Cihan Alptekin ve arkadaşları 30 Mart günü öldürülür. Deniz, en yakın arkadaşlarından Cihan'ı kaybetmiştir.



6 Mayıs, 1972

Denizlere Sözümüz Devrim Olacak

Deniz'in ailesine son mektubundan: "...son anda yaptıklarımdan en ufak bir pişmanlık duymadığımı belirtir, seni, annemi, abimi ve kardeşimi devrimciliğimin olanca ateşi ile kucaklarım."