Çalışmanın zorunlu olmaktan çıkması çalışmanın olmayacağı demek değil ki. Marks o sözü bir metafor olarak kullanmıştır. İşçilerin tek bir işe bağlı olarak çalışma zorunluğundan kurtulacağını ve teknolojinin gelişmiş olması nedeniyle çalışma saatlerinin daha az olacağını söylüyor. Kapitalizmde işçinin meslek edinmesi ve belirli bir yaştan sonra o mesleği bırakıp başka bir mesleğe yönelmesi imkansız. Adam zaten doğru dürüst iş bulamıyor, kendi mesleğini yapamıyor. Böyle olunca kapitalistlerin belirlediği saatler içinde çalışmak zorunda kalıyor ve üretimde otomasyon sisteminin bir parçası haline geliyor. Vasıfsız işçi olmanın koşulları daha da yaygınlık kazanıyor. Böyle bir üretim insanı da ürettiğine yabancılaştırır. Kapitalizmde mutsuzluk hayatın her alanında etkili. Komünizm özel mülkiyetin ortadan kalkmasıyla bütün bu olumsuzlukların ortadan kaldırılmasıdır. İşçi işçi olmayacak çalışan haline dönüşecektir. Çalışma koşullarını da o zamanın koşulları tayin edecektir.
Fikir jimnastiğini sürdürelim, komünizmde çalışma zorunlu olmaktan çıkmayacak sadece çalışma saati mi kısalacak? Ben sanmıyorum. Üretim araçlarının tamamen toplumsallaşmasıyla birlikte ortaya çıkan özgür insan çalışmayı zorunluluk olmaktan çıkarmazsa özgürlüğü nerede kalacak? Nasıl özgür olacak? İnsanı özgürlüğünden yoksun bırakan çalışmanın zorunlu olması değil mi?
.Sosyalist toplumdan komünist topluma ilerledikçe özgürlük alanı zorunluluk alanının lehine genişleyecek ve komünist toplumda tam biçimini alacaktır.
Özgürlük alanının zorunluluk alanını ortadan kaldırması lazım değil mi? Sosyalist toplumdan komünist topluma geçişte özgürlük alanı zorunluluk alanını ortadan kaldıracak şekilde ilerleme olacaksa bunun sonucunda özgürlük alanı zorunluluk alanını ortadan kaldırmaz mı? Komünist toplumda yine zorunluluk alanı mı olacak?